Μαθητές με προβλήματα ομιλίας

Η σωστή ομιλία στην προσχολική αγωγή είναι βασική προϋπόθεση ωστε ένας μαθητής να μπορεί να έχει μια επιτυχημένη εξέλιξη στον τομέα της γραφής και της ανάγνωσης.

Δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες στον τομέα των παιδαγωγικών που κάθε χρόνο συγχέουν όλο και περισσότερο την ικανότητα ομιλίας με την ικανότητα γραφής. Για να μπορέσει ένας μαθητής να μάθει να αποκωδικοποιεί το γραπτό λόγο αλλα και να γράφει με καλή έκφραση και πλούσιο λεξιλόγιο, θα πρέπει πρώτα να έχει τη σωστή γλώσσα εντυπωμένη στον εγκέφαλό του. 

Άλλωστε σε αυτή τη θεωρία βασίζονται πολύ επιτυχημένα προγράμματα διδακτικής της γραφής όπως η μέθοδος Talk for Writing.

Αξίζει να σημειώσω οτι σαν εκπαιδευτικός έχω δει παιδιά με προβλήματα και καθυστέρηση ομιλίας απο πολύ μικρή ηλικία. Ενώ στην Αγγλία υπάρχει η επιθυμία ένα παιδί να έχει χτίσει το βασικό, επικοινωνιακό του λεξιλόγιο μέχρι τα 3 του χρόνια, 

δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις παιδιών στη Nursery Class ή το Preschool Room που θα μιλάνε πολύ λιγότερο απο τα υπόλοιπα. Αυτό είναι άλλωστε συνηθισμένο φαινόμενο σε δίγλωσσα παιδιά ή παιδιά νέων μεταναστών σε μια χώρα υποδοχής.

Στα σχολεία της Αγγλίας συνηθίζεται στη Nursery Class να αναμένεται οτι τα παιδιά θα έχουν χτίσει ήδη μια βασική ομιλία, γιαυτό και η έμφαση πια δίνεται στην ομιλία μέσω προτάσεων αντί για μονολεκτικές απαντήσεις. Γιαυτό υπάρχουν και δραστηριότητες όπως circle time, και σωστά δομημένο questioning και partner talk ωστε τα παιδιά να ενθαρυνθούν να δώσουν απαντήσεις με προτάσεις και όχο μονολεκτικά. 

Σε καθημερινή βαση, μέσα σε μια σχολική τάξη η ομιλία των μαθητών ενθαρρύνεται μέσα απο:

• Circle time

To circle time είναι μια στιγμή μέσα στη μέρα κατα την οποία οι μαθητές κάθονται σε κύκλο, μιλάνε για τη μέρα τους και τα συναισθήματά τους, τον καιρό, την ημερομηνία, ενώ τραγουδάνε τραγούδια της επιλογής τους και πολλές φορές διαβάζουν ιστορίες ή παίζουν παιχνίδια αλληλεπίδρασης.

Το circle time είναι μια ευκαιρία για το δάσκαλο να λειτουργήσει ως γλωσσικό μοντέλο και να παρουσιάσει τον τρόπο ομιλίας που θα ήθελε να δει απο τους μαθητές, να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό τους αλλα και να τους δώσει την ευκαιρία να ακούσουν και να αντιγράψουν λεξιλόγιο απο τους συμμαθητές τους. Σε μια προσχολική τάξη το circle time συμβαίνει συνήθως  2-3 φορές την ημέρα. 

• Questioning

Έχω αναλύσει διεξοδικά το questioning, τον τρόπο σχεδιασμού του στο planning, και τη σημασία του στην ομιλία των μαθητών, και θα μπορέσετε να το δείτε αναλυτικά σε αυτό το άρθρο. 

Το questioning πρέπει να σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο ωστε να απευθύνεται σε όλους τους μαθητές και σε όλα τα επίπεδα ομιλίας.

• Talking Partners

Η μέθοδος Talking Partners είναι πολύ γνωστή κυρίως στα κρατικά Αγγλικά σχολεία, και εφαρμόζεται στα περισσότερα απο τα σχολεία στα οποία έχω πάει. 

Ουσιαστικά σε αυτή τη μέθοδο οι μαθητές κάθονται στο χαλί ανα δύο. Κάθε φορά που ο Δάσκαλος θετει μια ερώτηση, πολλές φορές οι μαθητές αντί να σηκώσουν το χέρι για να απαντήσουν,  ενθαρρύνονται να συζητήσουν για 1-2 λεπτά ην ερώτηση με τους partners τους. Στη συνέχεια ο Δάσκαλος επιλέγει ένα τυχαίο ζευγάρι μαθητων να μοιραστεί τις απαντήσεις του με την τάξη. 

Για τη σωστή συνεργασία των talking partners, απαιτείται να κάθονται αντικρυστά κατα την ώρα της συνομιλίας τους, με τα πόδια σταυρωτά και να μιλήσουν ο καθένας με τη σειρά του. 

Ο Δάσκαλος μπορεί να ζητήσει απο το κάθε παιδί ενός ζευγαριού να μοιραστεί με την τάξη τη δική του απάντηση. Ωστόσο πολλές φορές, για εξάσκηση του αυτιού αλλα και ενθάρρυνση των listening skills των μαθητών, ο Δάσκαλος μπορεί να ρωτήσει το κάθε παιδί να μοιραστεί την απάντηση που έδωσε ο partner του.

Στο παρακάτω video θα δείτε ένα παράδειγμα του Talk Partners σε μια τάξη Year 2.

Προσωπικά είμαι μεγάλη υποστηρίκτρια του Talking Partners και το χρησιμοποιώ στην τάξη μου. 

Δίνει στους μαθητές την ευκαιρία όχι μόνο να ακούσουν το λεξιλόγιο του συνομιλητή τους αλλα και να χτίσουν διαπροσωπικές σχέσεις και ικανότητες συνομιλίας που θα τους βοηθήσουν στο μέλλον ως ενήλικες.

Παρά όμως τα θετικά αποτελέσματά της, σα μέθοδος χρειάζεται προσοχή. Είναι σημαντικό να παρακολουθείτε τις συνομιλίες των μαθητών σας ωστε να παραμένουν στο θέμα ενώ συχνά δειλοί μαθητές ενδέχεται να χρειαστούν τη στήριξή σας ή αυτή του ΤΑ σας για να βρουν το θάρρος να απαντήσουν στο συνομιλιτή τους.

Ιδιαίτερο ρόλο παίζει εδώ και ο τρόπος ρύθμισης των ζευγαριών. Μαθητές που δε μιλάνε καθόλου Αγγλικά δε μπορούν να λειτουργήσουν σωστά με μαθητές που επίσης δε μιλάνε Αγγλικά. Μαθητές με πολύ αυτοπεποίθηση ενδέχεται να λειτουργήσουν ευεργετικά για μαθητές με χαμηλή αυτοπεποίθηση, ενώ μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς θα πρέπει να μην γίνονται ζευγάρι μαζί ωστε να μπορούν να ανταποκριθούν στη δραστηριότητα. 

Ωστόσο, παρά όλες τις παραπάνω προσεκτικές λεπτομέρειες στο planning ενός Δασκάλου, και παρά την καλή θέληση, δυστυχώς πάντα θα υπάρξουν μαθητές που θα χρειαστούν επιπλέον στήριξη στην ομιλία τους. 

Με ποιό τρόπο λοιπόν υποστηρίζονται περαιτέρω τέτοιοι μαθητές?

Αξίζει πρώτα να δούμε τις αιτίες για τις οποίες ένας μαθητής μπορεί να έχει καθυστέρηση ομιλίας:

1. Ειδικές ανάγκες (SEN)
2. Προβλήματα άρθρωσης
3. Χαμηλή γνώση Αγγλικών (EAL) και έλλειψη αυτοπεποίθησης. 

1.Eιδικές Ανάγκες

Στην περίπτωση των μαθητών με ειδικές ανάγκες, πιο συχνή είναι η περίπτωση μαθητών που αργούν στην ομιλία λόγω αυτισμού. Οι μαθητές που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία διαφέρουν καθότι κάποιοι μπορεί να κατέχουν σωστά την ομιλία αλλα να δυσκολεύονται σε social skills, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν non-verbal αυτισμό.

Σε κάθε περίπτωση, απο τη στιγμή που θα υπάρξει υποψία αυτισμού ή υποψία SEN γενικότερα, ο εκάστοτε εκπαιδευτικός οφείλει να συνεργαστεί με τον υπεύθυνο SEN του σχολείου ή του Nursery και να συμπληρώσει το λεγόμενο ''cause for concern'' form. Αυτό το form αποστέλλεται στο Δήμο και μπαίνει σε μια waiting list ωστε ο μαθητής να εξεταστεί απο κάποιον ειδικό και να λάβει διάγνωση.

Απο τη στιγμή της διάγνωσης θα συζητηθεί το αν και κατα πόσο ο μαθητής χρειάζεται παράλληλη στήριξη ωστε να του ανατεθεί ένας Learning Support Assistant. 

Ο κάθε μαθητής με SEN υποστηρίζεται στην ομιλία του με διαφορετικούς τρόπους αναλόγως πάθησης. Πολλές φορές ενδέχεται να χρειάζεται παρέμβαση πολλών ειδικών όπως εργοθεραπευτές, κινησιοθεραπευτές, μουσικοθεραπεία κ.λ.π. 

Πολύ συχνά οι θεραπείες αυτές συνδυάζονται με κάποιο πρόγραμμα γλωσσικής υποστήριξης σαν αυτά που θα δούμε παρακάτω.

2.Προβλήματα άρθρωσης

Οι μαθητες με προβλήματα άρθρωσης δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Πολλοί μαθητές με αυτό το πρόβλημα ενδέχεται να έχουν πλούσιο λεξιλόγιο και σωστή γνώση της γλώσσας, αλλα λόγο του σοβαρού προβλήματος άρθρωσης να αδυνατούν να γίνουν κατανοητοί. 

Μαθητές με τέτοιο πρόβλημα συχνά κρινονται ως πολυ χαμηλότερου επιπέδου στην ανάγνωση και την αναγνώριση γραμμάτων απο ότι πραγματικά είναι, καθοτι αδυνατούν να τα προφέρουν σωστά και να γίνουν κατανοητοί απο τους εκπαιδευτικούς.

Η πορεία της στήριξης των μαθητών αυτών είναι παρόμοια με αυτή των μαθητών με SEN. 

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να παραπέμψει το μαθητή για εξέταση μέσω ενός ''cause of concern'' form, και στη συνέχεια κατόπιν διάγνωσης ανατίθεται στο μαθητή ένας λογοθεραπευτής.

Και σε αυτή την περίπτωση, εαν προκύψει υποψία έλλειψης λεξιλογίου, οι μαθητές μπορεί να παρακολουθήσουν παράλληλα με τη λογοθεραπεία πρόγραμμα γλωσσικής υποστήριξης σαν αυτά που θα δούμε παρακάτω.

3. Χαμηλή γνώση Αγγλικών (EAL) και έλλειψη αυτοπεποίθησης. 

Σε οποιοδήποτε κρατικό σχολείο της Αγγλίας η πλειονότητα των μαθητών είναι πια EAL (English As an Additional Language), ενώ σε ιδιωτικά Day Nurseries μεγάλο ποσοστό παιδιών προέρχονται απο διαπολισισμικές οικογένειες και δίγλωσσα περιβάλλοντα. Αυτό σημαίνει οτι μεγάλο ποσοστό των μαθητών που θα αντιμετωπίσετε ενδέχεται να μιλάει ελάχιστα ή καθόλου Αγγλικά, ή ακόμα να μιλούν Αγγλικά με αυτοπεποίθηση αλλα να μην έχουν πλούσιο και κατάλληλο λεξιλόγιο.

Σαν ένα άτομο που έζησε την παιδική του ηλικία στα 90s δε μπορώ να μην πω και το γνωστό  ενοχλητικό ''τα παιδιά αυτές τις μέρες είναι όλη την ώρα μπροστά απο μια οθόνη''. 

Δυστυχώς λόγω της εξαντλητικής δουλειάς των γονιών αλλα και της έντονης ενασχόλησης των παιδιών με την τεχνολογία, οι μαθητές συχνά δεν απολαμβάνουν την κοινωνική συναναστροφή, την καθημερινή επαφή, το παιχνίδι στη γειτονιά και την επαφή με τη φύση στο βαθμό που πολλοί απο εμάς απολαύσαμε στην παιδική μας ηλικία, κάτι που έχει αντίκτυπο στο λεξιλόγιό τους. 

Όλα τα παραπάνω δημιούργησαν με το πέρασμα του καιρού την ανάγκη για προγράμματα γλωσσικής στήριξης τα οποία εφαρμόζονται συχνά σε σχολεία και Nurseries με σκοπό να αναπτύξουν τη γλώσσα των μαθητών με EAL ή χαμηλή αυτοπεποίθηση. 

Ας δούμε μερικά απο αυτά:

1. Talk Boost

Το πρόγραμμα Talk Boost εφαρμόζεται απο πολλά κρατικά σχολεία. Πρόκειται για ένα Intervention Programme, δηλαδή ένα πρόγραμμα παρέμβασης που εφαρμόζεται σε μικρές ομάδες μαθητών με προβλήματα ομιλίας κατα τη διάρκεια της μέρας τους. Μια δραστηριότητα Talk Boost συνήθως διαρκεί 30'-60' και γίνεται σε ομάδες 5-6 μαθητών και 2-3 φορές την εβδομάδα. 

Τα σχολεία που εφαρμόζουν το πρόγραμμα αυτό, συνήθως εκπαιδεύουν τους Teaching Assistants οι οποίοι με τη σειρά τους εφαρμόζουν interventions σε ομάδες μαθητών. 

Στα παρακάτω video θα δείτε τη γενική φιλοσοφία και την εφαρμογή ενός τετοιου προγράμματος.

2. Every Child A Talker 

Η μέθοδος Every Child a Talker, γνωστή εν συντομία ως ECAT, είναι μια κρατική μέθοδος παρέμβασης για μαθητές με προβλήματα ομιλίας. 

Θα τη δείτε να εφαρμόζεται περισσότερο σε ιδιωτικά Nurseries παρά σε σχολεία. Η μέθοδος αυτή έχει αναθέσει προγράμματα βελτίωσης της ομιλίας σε ειδικά κέντρα ανα την Αγγλία, τα οποία με τη σειρά τους έχουν ειδικούς αντιπροσώπους που συνεργάζονται με τα Nurseries που χρησιμοποιούν τη μέθοδο. 

Εαν δουλεύετε σε Day Nursery, ακόμη και αν η επιχείρησή σας δε χρησιμοποιεί επίσημα το ECAT, θα το βρείτε πολύ χρήσιμο για την προσωπική σας εξέλιξη. Μπορείτε να μελετήσετε την εγκύκλιο του ECAT  εδώ  και  εδώ.

Παρακάτω θα δείτε μια ομαδική δραστηριότητα βασισμένη σε αυτή τη μέθοδο.

3. Νοηματική γλώσσα Makaton

Η Makaton είναι ένα είδος νοηματικής γλώσσας, διαφορετικής απο την επίσημη νοηματική που χρησιμοποιούν τα κωφάλαλα άτομα και τα σχολεία κωφάλαλων. 
Πρόκειται για ενα είδος νοηματικής που σκοπός της είναι να ενισχύσει την προφορική γλώσσα σε άτομα με προβλήματα επικοινωνίας. 

Η Makaton χρησιμοποιείται σε:

• Ενήλικες και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
• Ενήλικες και παιδιά με προβλήματα επικοινωνίας
• Κρατικά σχολεία
• Βρεφικούς σταθμούς και Day Nurseries

Προσωπικά έχω δει την εφαρμογή της Makaton σε Day Nurseries αλλα και σε σχολεία ως μέρος της μεθόδου Talk for Writing αλλα και για να ενισχύσει τη δυνατότητα pretend talk των μαθητών. 

Θα είμαι ειλικρινής και ελαφρώς κακιά: Όσοι έχετε συζητήσει μαζί μου το θέμα Μakaton θα ξέρετε οτι διαφωνώ κάθετα με την εφαρμογή της σε βρέφη και μικρά νήπια.

Παρα το γεγονός οτι οι οπαδοί της θεωρούν οτι το να διδάξουν Makaton στα μωρά πριν μάθουν να μιλάνε μπορεί να τα βοηθήσει να εκφράσουν τις ανάγκες τους, προσωπικά θεωρώ προσωπικά αυτή την άποψη γελοία. 

Ο λόγος? 

Απλούστατα, για να μπορέσει ένα μωρό να κατανοήσει οτι ένα σήμα αντιστοιχεί στη λέξη ''μαμά'', ''μπαμπάς'' ή ''καρέκλα'', θα πρέπει πρώτα να μπορεί να κατανοήσει τις έννοιες καθαυτές. Και το να πιστεύουμε οτι ένα βρέφος θα χρησιμοποιήσει τη νοηματική να επικοινωνήσει μια έννοια την οποία δε μπορεί να κατέχει λόγω του οτι δε βρίσκεται στο στάδιο συγκεκριμένης σκέψης, δείχνει κατα τη γνώμη μου έλλειψη γνώσεων εξελικτικής ψυχολογίας απο την πλευρά των εκπαιδευτικών που υποστηρίζουν τη Makaton σε βρέφη. 

Ωστόσο, to each their own, όπως λένε και οι Άγγλοι, και ο καθένας εφαρμόζει αυτό που θεωρεί καλύτερο για τους μαθητές του. 

Παρόλα αυτά, έχοντας δουλέψει με τη μέθοδο Makaton σε σχολεία, μπορώ να πω οτι έχει πολύ ευεργετικά αποτελέματα σε παιδιά άνω των 3 ετών καθότι οι μαθητές είναι σε στάδιο να κατανοήσουν την αντιστοίχιση μεταξύ προφορικού και νοηματικού λόγου. 
Η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί:

• Κατα την αφήγηση ενός παραμυθιου ωστε τα παιδιά να αποστηθίσουν επαναλαμβανόμενες φράσεις και να εσωτερικεύσουν το λεξιλόγιο.
• Σε δραστηριότητες δραμματοποίησης με σκοπό την ενθάρρυνση της σωματικής έκφρασης.
• Στην υποστήριξη μαθητών EAL ωστε να κατανοήσουν τα λεγόμενα του Δασκάλου αλλα και τα παραμύθια ειδικά σε στάδιο που δε γνωρίζουν πολλές απο τις λέξεις, και να μάθουν Αγγλικές λέξεις γρηγορότερα.

Παρακάτω μπορείτε να δείτε τη χρήση Makaton σε παιδικά τραγούδια μιας Reception Class:

Η μέθοδος Makaton διδάσκεται μέσω κατάρτισης στον αντίστοιχο φορέα τον οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ.

Ωστόσο για άτομα που δε θέλουν να καταρτιστούν με το αζημείωτο, μπορείτε να ενημερωθείτε και να μάθετε μερικά βασικά σήματα και λέξεις στο youtube όπως στο παρακάτω video.

Παρεπιπτόντως, γνωρίζατε οτι το πρόγραμμα κατάρτισης Λογοθεραπευτών στην Αγγλία χρηματοδοτείται εξ'ολοκλήρου απο το NHS και οτι αν έχετε ήδη κάποιο Πανεπιστημιακό πτυχίο μπορείτε επίσημα να το κάνετε; Ρίξτε μια ματιά εδώ.

Κλείνοντας, σας παραθέτω ένα ενδιαφέρον Αγγλικό άρθρο σχετικά με τη σημασία της Makaton στην προσχολική αγωγή: 

https://www.goodschoolsguide.co.uk/special-educational-needs/speech-and-language/makaton

Καλή επιτυχία!!!

Χριστίνα Π.